รูปาวจรกุศลเหตุ เป็นเหตุปัจจัย แก่ธรรมที่สัมปยุต และรูปที่มีจิต
เป็นสมุฏฐานในกามภพ และรูปภพเท่านั้น.
อรูปาวจรกุศลเหตุ เหมือนกับกามาวจรกุศลเหตุนั่นเอง.
โลกุตตรกุศลเหตุ และอกุศลเหตุก็เหมือนกัน.
ส่วนกามาวจรวิบากเหตุ เป็นเหตุปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุตกับตน
เฉพาะในกามภพเท่านั้น เป็นเหตุปัจจัยแก่กัมมชรูปในปฏิสนธิกาล และ
เป็นปัจจัยแก่รูปที่มีจิตเป็นสมุฏฐานในปวัตติกาล.
รูปาวจรวิบากเหตุ เป็นเหตุปัจจัยแก่ธรรมมีประการดังกล่าวแล้ว
ในรูปภพนั้นเอง. อรูปารจรวิบากเหตุ เป็นเหตุปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุต
เท่านั้น ในอรูปภพ. โลกุตตรวิบากเหตุ เป็นเหตุปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุต
และแก่รูปที่มีจิตเป็นสมุฏฐาน ในกามภพและรูปภพ เป็นเหตุปัจจัยแก่
อรูปธรรมเท่านั้นในอรูปภพ. ส่วนใน กิริยาเหตุ มีนัยแห่งการเป็น
ปัจจัยเหมือนกับกุศลเหตุในภูมิทั้ง 3 ผู้ศึกษาพึงทราบวินิจฉัย แม้โดย
ธรรมที่เป็นปัจจยุบบันในเหตุปัจจัยนี้ ดังพรรณนามาฉะนี้ แล.
วรรณนานิทเทสแห่งเหตุปัจจัย จบ

[3]

อารัมมณปัจจัย

2. สัททายตนะ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และแก่
ธรรมทั้งหลาย ที่ประกอบกับโสตวิญญาณธาตุนั้น ด้วยอำนาจของ
อารัมมณปัจจัย
3. คันธายตนะ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และแก่
ธรรมทั้งหลาย ที่ประกอบกับฆานวิญญาณธาตุนั้น ด้วยอำนาจของ
อารัมมณปัจจัย
4. รสายตนะ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และแก่
ธรรมทั้งหลาย ที่ประกอบกับชิวหาวิญญาณธาตุนั้น ด้วยอำนาจของ
อารัมมณปัจจัย
5. โผฏฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และ
แก่ธรรมทั้งหลาย ที่ประกอบกับกายวิญญาณธาตุนั้น ด้วยอำนาจของ
อารัมมณปัจจัย
6. รูปายตนะ สัททายตนะ คันธายตนะ รสายตนะ โผฏ-
ฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ 3 และแก่ธรรมทั้งหลายที่
ประกอบกับมโนธาตุนั้น ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
7. ธรรมเหล่าใดๆ คือจิตและเจตสิกทั้งหลายย่อมเกิดขึ้น
เพราะปรารภธรรมเหล่าใด ๆ ธรรมเหล่านั้น ๆ เป็นปัจจัยแก่ธรรม
เหล่านั้น ๆ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.

วรรณานิทเทสแห่งอารัมมณปัจจัย

ผู้ศึกษาพึงทราบวินิจฉัย ในนิทเทสแห่งอารัมมณปัจจัยต่อไป.
บทว่า รูปายตนํ ได้แก่ อายตนะ กล่าวคือ รูป. แม้ในธรรมที่